Βυζαντινή Μουσική

Βυζαντινή μουσική είναι η εξέλιξη και καλλιέργεια της αρχαίας ελληνικής μουσικής και πήρε το όνομα αυτό από την περιοχή του Βυζαντίου που είναι η πρώτη ονομασία της πρωτεύουσας της νέας αυτοκρατορίας, κατά τον Κωνσταντίνο Παπαρηγόπουλο.
Η Βυζαντινή Μουσική είναι η μουσική της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας που μεταφράζεται κι απαρτίζεται αποκλειστικά από ελληνικά κείμενα ως μελωδία. Το όλο σύστημα της βυζαντινής μουσικής, συνδέεται στενά με το αρχαίο ελληνικό μουσικό σύστημα. Οι αρχές της χρονολογούνται από ορισμένους μελετητές στον 4ο αιώνα μ.Χ, λίγο μετά τη μεταφορά της πρωτεύουσας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στην Κωνσταντινούπολη από το Μέγα Κωνσταντίνο.
Οργανώθηκε από τα μέσα του 10ου αιώνα σε πλήρες και ομοιογενές σύστημα σημειογραφίας. Η Βυζαντινή Μουσική είναι και «επιστήμη» αφού μελετά τον ήχο, το χρόνο και έχει δική της μορφολογία, τη δική της ιστορία και τους αντίστοιχους κανόνες. Η Βυζαντινή Μουσική είναι η ελληνική μουσική εξέλιξη της αρχαίας ελληνικής μουσικής, η οποία περιλαμβάνει τους δύο κλάδους της μουσικής έκφρασης, τον εκκλησιαστικό-λατρευτικό και τον κοσμικό-δημοτικό κλάδο. Η χειρόγραφη παράδοση όμως της μουσικής αυτής αφορά την Ψαλτική Τέχνη.

Οι σπουδαστές του Βενιζέλειου Ωδείου έχουν την ευκαιρία να μελετήσουν τη μεγάλη ελληνική μουσική παράδοση της βυζαντινής μουσικής. Ο τομέας αυτός περιλαμβάνει εκπαίδευση σε θεωρητικά θέματα, κυρίως όσον αφορά την ανάγνωση της βυζαντινής σημειογραφίας και την ιστορία της βυζαντινής μουσικής με έμφαση στην παρακαταθήκη των μεγάλων μελουργών των περασμένων αιώνων. Παράλληλα ο σπουδαστής έχει τη δυνατότητα να εκπαιδευτεί στην τέχνη της ψαλτικής και των τεχνικών της.

Μέσα από τη μελωδία και τη ρυθμική τους δομή, μεταφέρουν μηνύματα πίστης, αγάπης και ελπίδας.

ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ

Για να αποκτήσετε το πτυχίο βυζαντινής μουσικής, θα πρέπει να φοιτήσετε τουλάχιστον πέντε έτη και να περάσετε επιτυχώς τα υποχρεωτικά μαθήματα που ορίζονται από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Τα υποχρεωτικά μαθήματα είναι: Θεωρία Γ, Solfege Γ, Ιστορία Βυζαντινής Μουσικής, Μετρική Λειτουργική, Τυπικό Εκκλησίας και Υμνολογία. Για να δώσετε τις πτυχιακές εξετάσεις, θα πρέπει να είστε απόφοιτος λυκείου ή άλλης ισότιμης σχολής.

Θεωρία είναι η επιστήμη που έχει αντικείμενο την παρατήρηση και ταξινόμηση των φαινομένων που αποτελούν τη μουσική. Το περιεχόμενο της είναι η γραφική αναπαράσταση της μουσικής (πεντάγραμμο, φθογγόσημα, μουσικά σύμβολα), η οργάνωση των ήχων (ρυθμός, μέτρο, ρυθμική αγωγή, διαστήματα, συνηχήσεις) και η σωστή εφαρμογή τους, το τονικό μουσικό σύστημα (κλίμακες, διαστήματα, συγχορδίες). Στη θεωρία αποσαφηνίζεται και οργανώνεται το υλικό που κατέχουν οι μαθητές από τη διδασκαλία στα όργανα ή απ’ αλλού και εμπλουτίζεται, τόσο για τις ανάγκες που αφορούν το παίξιμο ενός οργάνου, όσο και από ευρύτερα μορφωτική άποψη.

Είναι η ανεπτυγμένη ικανότητα ανάγνωσης και αντίληψης διαφόρων ρυθμικομελωδικών μορφών, η γρήγορη προφορά των συλλαβών των φθόγγων και η ακριβής απόδοση του τραγουδιστικού τους ήχου συνοδευόμενη από ρυθμικές κινήσεις του χεριού. Διακρίνεται σε πρακτικό και θεωρητικό. Το πρακτικό μέρος γίνεται τραγουδώντας και υλοποιείται με ασκήσεις μουσικής ανάγνωσης. Αρχικά, η διδακτική προσέγγιση γίνεται ρυθμικά και ύστερα μελωδικά. Στη ρυθμική ανάγνωση η μαθητές απαγγέλουν αργά και με φυσικό τρόπο ομιλίας, τα ονόματα των φθόγγων, τηρώντας τις διάρκειες των φθογγοσήμων. Τότε τους δίδεται η ευκαιρία αλλά και ο χρόνος για να γνωρίσουν και να ξεκαθαρίσουν και τελικά να βιώσουν το ρυθμό χωρίς να υπεισέρχονται θέματα τεχνικής, δαχτυλοθεσίας, έκφρασης. Το θεωρητικό μέρος των ασκήσεων έχει σαν στόχο να βοηθήσει με βάση τις θεωρητικές γνώσεις, αυτά που κατ’ ανάγκη συνδέονται με τις διάφορες μελωδίες, είτε άμεσα, (σύμβολα, μουσική γραφή) είτε έμμεσα (αρμονία, ρυθμική συνοδεία). Πέρα από στοιχειώδη φωνητική καλλιέργεια, το Σολφέζ αναπτύσσει σε μεγάλο βαθμό την ικανότητα ταύτισης της οπτικής γραπτής εικόνας ενός ακροάσιμου πράγματος, με τη νοητική ηχητική παράσταση. Έτσι βλέποντας ο μαθητής μια μουσική σύνθεση να μπορεί να φανταστεί πως θα ακούγεται αν παιχτεί ή τραγουδηθεί. Επειδή η διδασκαλία μεθοδεύεται έτσι ώστε ο μαθητής να μαθαίνει και να ασκείται κάνοντας λιγότερα λάθη, να εθίζεται σε τεχνικές μελέτης και αυτοάσκησης, βελτιώνεται και η “Ανάγνωση εκ πρώτης όψης”. Δηλαδή η γρήγορη και ακριβής αποκωδικοποίηση μιας μουσικής σύνθεσης που ο μαθητής προσεγγίζει για πρώτη φορά. Πληροφοριακά αναφέρω ότι η Prima Vista εξατάζεται ως ξεχωριστό μάθημα στην Ανωτέρα Σχολή των οργάνων και ορισμένες φορές στο Σολφέζ.

Η Ελληνική μουσική στην αρχέγονη χριστιανική εκκλησία. Πηγές για την μουσική ιστορία των πρώτων χριστιανικών αιώνων. Η μουσική στην εκκκλησία από την Αποστολική εποχή. Ψάλτες και ισοκράτες στην αρχαία Εκκλησία. Χρήση στην εκκλησία του μονωδικού είδους της ψαλμωδίας. Η φωνητική μουσική στη χριστιανική εκκλησία. Τα άσματα της αρχέγονης εκκλησίας. Οι κατά τους τρείς πρώτους αιώνες ακμάσαντες μελωδοί και υμνογράφοι.
Συστηματική διαμόρφωση της Βυζαντινής μουσικής κατά τον Δ’ αιώνα. Δύο τρόποι ψαλμωδίας κατά τον Δ’ αιώνα. Η παρά τους μοναχούς ψαλμωδία και μετά τον Δ’ αιώνα. Οι κατά της Θυμελικής μουσικής μορφές των εκκλησιαστικών Πατέρων. Οι Πατέρες της εκκλησίας καινοτομούν κατ’ ανάγκη περί την εκκλησιαστική μουσική. Οι κατά των αιρέσεων ορθόδοξοι ύμνοι. Οι μελωποιοί και υμνογράφοι του Δ’, Ε’ ΣΤ’ και Ζ’ αιώνος. Ιωάννης ο Δαμασκηνός ως διαρρυθμιστής της Ιεράς Βυζαντινής μουσικής. Γένη, συστήματα και ήχοι στην οκ΄ταηχο υμνωδία του Ιωάννη Δαμασκηνού. Η σημειογραφία στην οκτάηχο υμνωδία του Ιωάννη Δαμασκηνού. Ο ρυθμός στα άσματα του Δαμασκηνού. Οι ασματικοί κανόνες. Τροπάρια και στιχηρά του Δαμασκηνού. Περί του οκτάηχου του Δαμασκηνού. Το εκκλησιαστικό τυπικό. Η μουσική χειρονομία και επί του Δαμασκηνού. Αργά μελωδήματα του Δαμασκηνού. Οι μετά τον Δαμασκηνό μέχρι την Άλωση ακμάσαντες ασματογράφοι και υμνογράφοι. Η μουσική στην εκκλησία κάτα τους μετά την Άλωση αιώνες. Οι από της Αλώσεως μέχρι σήμερα ακμάσαντες υμνογράφοι, μουσικοί και μουσικολόγοι.

Η εκκλησιαστική μουσική είναι ένας σημαντικός τομέας της χριστιανικής παράδοσης. Από τους πρώτους αιώνες της εκκλησίας, οι χριστιανοί χρησιμοποίησαν τους ύμνους, τους ψαλμούς και τις προσευχές για να εκφράσουν την πίστη, τη λατρεία και την προσωπική σχέση τους με το Θεό. Η εκκλησιαστική μουσική αντλεί από διάφορες πηγές, όπως η Παλαιά και η Καινή Διαθήκη, οι απόστολοι και οι πατέρες της εκκλησίας, η λαϊκή και η βυζαντινή μουσική, και η δημιουργικότητα των συνθετών και των ψάλτων. Η ερμηνεία των εκκλησιαστικών ύμνων, ψαλμών και προσευχών απαιτεί μια συνολική προσέγγιση, που λαμβάνει υπόψη το ιστορικό, θεολογικό και μουσικό πλαίσιο τους. Στόχος αυτής της επισκόπησης είναι να παρουσιάσει με συντομία και επαγγελματικότητα τους βασικούς σταθμούς και τα χαρακτηριστικά της εξέλιξης και του νοήματος της εκκλησιαστικής μουσικής.

Ερμηνείες: Προοιμιακού, Εξάψαλμου, Πάτερ ημών, Δοξολογίες, Φώς ιλαρόν, Λειτουργιών, κ.λπ. Ονομασίες: Κανόνα, υπακοής, οίκου, αναβαθμών, Κοντακίων, Απολυτικίων, στιχηρών, αντιφώνων, Τυπικών, Καταβασιών, Ειρμών, Τροπαρίων, Αίνων, φωταγωγικών, Εξαποστειλαρίων, Χερουβικού, Τρισαγίου, Πολυελαίου, Αμφίων, Καλυμαυχίου, Διπτύχων, Ωρών, Εσπερινού, Όρθρου, Παστοφορίων, Προκειμένων κατηχούμενων, Χορών, Κωδώνων, κ.λπ. Διαίρεση: Ι. Διαίρεση λειτουργίας (τόπος, χρόνος, πράξη) – ΙΙ. Διαίρεση Ναού (περιεχόμενα, ρυθμός) – ΙΙΙ. Διαίρεση ακολουθίας λειτουγίας: α) Λειτουργία Κατηχουμένων, μέρη: Ι. Προοίμιον (δοξολογία, ειρηνικά, αντίφωνα, τυπικά), 2. Ανάγνωση Ευαγγελίου (είσοδος μικρή, τρισάγιον, ανάγνωση Αποστόλου), 3. Δεήσεις – β) Λειτουργία Πιστών (Μέρη: Μεγάλη Είσοδος, Ομολογία πίστεως, Αγιασμός δώρων, Μετάληψη, Απόλυση) Λύση κάποιων ερωτήσεων: Το κατ’ Ανατολάς του Ναού, το φώς, το θυμίαμα, πόσες οι λειτουργίες, πότε λέγεται το “Όσοι εις Χριστόν” κ.λπ. Ορισμός της λειτουργικής: Οι τρείς βαθμοί. Κατώτεροι βαθμοί του κλήρου. Διάφορά χειροτονίας και χεριροθεσίας – Περί ναού και ιερών σκευών – Εσωτερική διαίρεση του Ναού – Περί του ιερού βήματος – Ο κυρίως ναός και τα εν αυτώ – Άμβωνας – Σολέας κ.λπ. – Νάρθηκας – Οι εν τη λειτουργία συμβολικές παραστάσεις – Λειτουργικά βιβλία – Υμνογράφοι και εκκλησιαστικοί ύμνοι – Περί των κυρίων λειτουργικών βιβλίων – περί εορτών – ακίνητες και κινητές Δεσποτικές εορτές – Θεομητορικές εορτές – Περί της Μεγάλης Τεσσαρακοστής – Περί της Μεγάλης Εβδομάδος – Περί των διαφόρων εκκλησιαστικών ακολουθιών – Εσπερινός – Όρθρος – Λειτουργία εν γένει – Λειτουργία των Κατηχούμενων – Δευτερεύουσες εκκλησιαστικές τελετές – Περί της Λειτουργίας του Χρυσοστόμου και του Μεγάλου Βασιλείου – Οι μη εν χρήση Λειτουργίες : του Ευαγγελιστού Μάρκου, του Αδελφόθεου Ιακώβου, κ.λπ.

Εξέταση των μέτρων των απαντώντων στους εκκλησιαστικούς ύμνους και στοιχεία της καθόλου ελληνικής μετρικής.

Διδασκαλία χρήσεως του τυπικού. Προθεωρία. Τύπος της κατά Κυριακήν Ακολουθίας. Τύπος της κατά πάσαν άλλην μέραν Ακολουθίας. Τύποι ακολουθιών κατά τις Δεσποτικές και Θεομητορικές εορτές, όπως και κατά τις εορτές των Αγίων. Πρακτικές εφαρμογές επί πάσης Τυπικής Διατάξεως.

TOP